Zin in het bestaan

De humane psychologie van Viktor Frankl

Wat maakt dat onder gelijke moeilijke levensomstandigheden de ene mens zich hier doorheen slaat en de ander eraan ten onder gaat? Een vraag die mij al jaren bezighoudt. De zin van het bestaan geschreven door psychiater, psychotherapeut en levensdeskundige Viktor E. Frankl biedt daartoe een uniek perspectief. Hij beschrijft in dit boek niet alleen zijn aangrijpende ervaringen in drie concentratiekampen, maar ook de aanzet tot zijn humane logotherapie. Zijn eigen streven om een diepe betekenis aan het leven te geven, hield hem niet alleen overeind, het vormt de kern voor zijn mensbeeld en zijn aanpak in de psychologie. Voor mij een inspiratiebron.

Toen ik zag dat de Academie voor Geesteswetenschappen een cursus rond Frankl’s logotherapie aanbiedt, leek me dat de perfecte bijscholing voor 2024. Immers als professional in de complementaire geestelijke zorgverlening volg ik jaarlijks bij- en nascholingen, mijn beroepsvereniging VIT monitort dit nauwgezet en volgt met belangstelling de keuzes die de leden met onze scholingen maken. Docent Ellen van Son is een van de weinige echte kenners in Nederland van Frankl’s gedachtengoed, zij volgde de driejarige opleiding voor logotherapeut in Wenen. Wat leerde ik via haar van Viktor Frankl, zijn mensbeeld en zijn psychologische visie?

 

Het leven vraagt iets van ons en heeft altijd betekenis

Frankl hanteert twee consistente uitgangspunten. Namelijk dat het leven onder alle omstandigheden betekenis heeft en dat het leven de vragen aan óns stelt door tegenslag en narigheid en ook door onze unieke talenten en mogelijkheden. Wij worden door het leven uitgenodigd antwoorden te vinden. Je kunt je in een gehavend bestaan bevinden, maar je geest stelt jou in staat je daar gedeeltelijk van los te maken. Door met je geestelijk oog van een afstand naar jezelf te kijken en daarnaast door jezelf te overstijgen en je te richten op wat een ander nodig heeft.

Hij zegt daarover: “Humor en heroïsme verwijzen naar het unieke menselijke vermogen om afstand te nemen van zichzelf. Dankzij dit vermogen is de mens in staat zich niet alleen van een situatie los te maken, maar ook van zichzelf. Hij kan daardoor bepalen welke houding hij tegenover zichzelf kan innemen. Door dit te doen neemt hij als het ware een standpunt in ten opzichte van lichamelijke en psychische omstandigheden en determinanten.” (Frankl, De wil zinvol te leven, pag. 19)

 

Logos, de wereld van de geest en het geweten
Het menselijk vermogen om zichzelf te overstijgen betekent dat we ons openen voor de wereld, voor de andere mens. Ons verlangen naar de geestelijke wereld, spiritualiteit, betekenis, wordt in de logotherapie gebruikt om mensen de zin van hun leven te laten (her)ontdekken. Een mens ervaart zin als hij het Goede, Ware, Schone voor de wereld doet of ontvangt. Logos betekent in het vocabulaire van Frankl zoiets als de geestelijke dimensie die ons oproept in iedere situatie het juiste te doen. Het geweten speelt daartoe een cruciale rol.

Iedere dimensie (lichamelijk, psychisch en geestelijk) heeft een onbewuste, onderbewuste en bewuste laag. Het geweten zetelt in het geestelijk onbewuste. Voor het bewustzijn ontsluit zich iets, wat is. Voor het geweten echter ontsluit zich niet iets wat is, maar veeleer iets wat nog niet is: iets wat nog moet zijn. De daartoe-vraag vanuit het Jungiaans perspectief vertoont hiermee parallellen. Té lang stilstaan bij hetgeen je overkomen is, oftewel uitputtend antwoord zoeken op de waarom-vraag, brengt geen verandering. Het gaat erom al je vermogens in te zetten om te zien waartoe je je hebt te bewegen.

 

Vrijheid & verantwoordelijkheid

Vanuit de kernbegrippen vrijheid en verantwoordelijkheid stelt Frankl dat de mens over het vermogen bezit om zich boven zijn lijden te verheffen, door ervoor te kiezen ‘het lijden waardig te zijn’. De mens heeft een unieke kans om te bepalen hoe hij zijn last draagt. Met onze vrijheid om zelfstandig beslissingen te nemen, krijgen we tegelijkertijd de verantwoordelijkheid om het best mogelijke voor onszelf en onze omgeving te doen. In de logotherapie ga je dan ook op zoek naar de betekenis van dit moment in het hier en nu en hoe je daarmee om wilt gaan. Je leert je bewust te worden van het aangeleerde gedrag dat je vertoont om vervolgens een keuze te maken naar het gedrag dat je wílt vertonen.

Dit laatste is zeer herkenbaar voor de neo-Jungiaanse begeleiding zoals ik die in mijn praktijk voorsta. Ik heb met deze training weer een aantal nieuwe ingangen geleerd om de mens te begeleiden op zijn levenspad.

Arnhem, 1 juni 2024

Meer weten?

https://www.franklzentrum.org/english/viktor-e-frankl.html

De zin van het bestaan, Viktor E. Frankl, isbn 9061001730